为什么女生会来月经
 | Б?л ма?ала Сирияны? ?аз?рг? т?р? туралы. Оны? жа?ында ?ана ыдыра?ан мемлекет? ?ш?н Баасты? Сирия ма?аласын к?р???з. |
| Сирия Араб Республикасы араб.: ?????????????????? ?????????????? ????????????? | |||||
| |||||
| Сирия мемлекетт?к ?н?раны | |||||
.svg)
| |||||
| Мемлекетт?к ??рылымы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ресми т?л? | араб т?л? | ||||
| Елорда | Дамаск | ||||
| ?р? ?алалары | Алеппо, Дамаск, Хомс | ||||
| ?к?мет т?р? | Уа?ытша ?к?мет? бар Б?р?ккен ?лттар ?йымы танитын мемлекет | ||||
| Президент? Вице-президент? Премьер-министр? |
Ахмед ?л-Шараа Лауазымы бос М?хаммед ?л-Башир | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аума?ы ? Барлы?ы ? % су бет? |
?лем бойынша 87 орын 185 180[1] км2 1,1 | ||||
| Ж?рты ? Сарап (2022) ? Сана? (2010) ? Ты?ызды?ы |
▼ 22 142 061 адам (61) 21 018 834 адам 118,3 адам/км2 (70) | ||||
| Экономикасы | |||||
| Ж?? (А?Т) ? ?орытынды (2015) ? Жан басына ша??анда |
50,28 млрд.[2] $ 2,900[2] $ | ||||
| Ж?? (номинал) ? ?орытынды (2014) ? Жан басына ша??анда |
24,6 млрд.[2] $ (167) 831[2] $ | ||||
| АДИ (2018) | ? 0,536[3] (т?мен) (155) | ||||
| Валютасы | Сирия фунты (SYP) | ||||
| ?осымша м?л?меттер | |||||
| Интернет ?йш?г? | .sy | ||||
| ISO коды | SY | ||||
| ХОК коды | SYR | ||||
| Телефон коды | +963 | ||||
| Уа?ыт белдеулер? | UTC+3 | ||||
.svg)
.svg)
Сирия (араб.: ?????, Сурий?), ресми Сирия Араб Республикасы (араб.: ?????????????????? ?????????????? ?????????????, ?л-Джум?урий? ?л-ъАрабий? ?с-Сурий?)[4] — Батыс Азияда?ы мемлекет, Таяу Шы?ыс елдер?н?? б?р?. Жер аума?ы 185,2 мы? шаршы километр, астанасы — Дамаск ?аласы. ?к?мш?л?к жа?ынан 14 мухафаз?а (провинция?а) б?л?нед?. А?ша б?рл?г? — Сирия фунты. 1945 жылдан Сирия — Б?р?ккен ?лттар ?йымыны? ж?не Араб мемлекеттер? Лигасыны? м?шес?.
Сирия 2011 жыл?ы Араб к?ктем?нен бер? ?р? азаматты? со?ыста. Б?рнеше мемлекет ?атыс?ан б?л со?ысты? себеб?нен ?з ?й?нен 6 миллион бос?ын айырылды.[a] 2024 жылды? со?ына ?арай Сириялы? оппозиция елдег? ?р? ?алаларды, соны? ?ш?нде астанасы Дамаск?н? басып алды да, 2000 жылдан бер? бил?кте бол?ан Башар ?л-Асадты бил?г?нен тайдырды.[6]
Географиясы
[??деу?| ?айнарын ??деу]| К?рш? мемлекеттер | ||
|---|---|---|
Солт?ст?к-батыс: Т?ркия
|
Солт?ст?к: Т?ркия
|
Солт?ст?к-шы?ыс: Т?ркия
|
Батыс: Кипр ? Жерорта те??з?
|
|
Шы?ыс: Ирак
|
О?т?ст?к-батыс Ливан ?  Израиль
|
О?т?ст?к: Иордания ? Ирак
|
О?т?ст?к-шы?ыс: Ирак
|
Сирия аума?ыны? к?пш?л?к б?л?г? ?ст?ртт?. Елд?? батыс б?л?г? ?ос тау т?збег?нен т?рады, б?ларды Сирия опыры?ы (?л-Габ ойысы) б?л?п жатыр. Батыс т?збег? Ансария жотасынан, шы?ыс т?збек Аз-Завия тауларынан, Антиливанны? шы?ыс беткейлер?нен ж?не б?ны? о?т?ст?к жал?асы Аш-Шейх (Хермон) жотасынан (би?кт?г? 2814 м) ?алыптас?ан. О?т?ст?к-батысын Ад-Друз (би?кт?г? 1803 м) вулканды? массив?, о?т?ст?к-шы?ысын Сирия ш?л?, солт?ст?к-шы?ысын Жазире ?ст?рт? алып жатыр.
Басты ?зендер? Евфрат (Сирия шег?ндег? ?зынды?ы 675 км), ?л-Аси, Тигр. ?р? к?л? — Хоме. Жер? ??мды сазда?ты, ?иыршы? тасты, с?р, ?ызыл ?о?ыр, ?зен а??арлары шал?ынды, сорта? топыра?ты болып келед?. Жалпа? жапыра?ты, м??г? жасыл а?аштар, б?талар ?сед?. Жазы?ты? ш?лд? б?л?г?нде ?ас?ыр, ?ор?ау ?ас?ыр, т?я?ты с?т?орект?лерден б?кен, жабайы есек, таулы ???рде аю, ?абан, орман мысы?ы, безоар ешк?с? кездесед?. Бауырымен жор?алаушылар, кем?рг?штер мекендейд?.
Пайдалы ?азбалары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Пайдалы ?азындылары — м?най, тем?р, марганец, мыс кентастары, хром, к?к?рт, фосфорит, ?о?ыр к?м?р.
Климаты
[??деу?| ?айнарын ??деу]Климаты субтропикт?к ж?не те??зд?к. ?а?тарды? орташа температурасы 12°С, тамызда 27°С. Жылды? жауын-шашын м?лшер? 700–1500 мм.
Тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Ежелг? Сирия
[??деу?| ?айнарын ??деу]
Сирия жер?н адамдар тас д?у?р?нен бастап мекендеген. Сирия тарихы б.з.б. 4-мы?жылды??а жатады. Археологтар Сирияны? ?лем м?дениет?нде ?лкен ?лес? барын д?лелдеген.
Б.з.д. 2400–2500 жылдары Семит империясы, орталы?ы Эбла ?ызыл те??зден Кавказ артына дей?н созылып жат?ан. Эбла т?л? семит т?лдер?н?? ?ш?ндег? к?нес? болып есептелед?. Эбла к?тапханасында 1975 жылы 17 мы??а жуы? балшы?тан жасал?ан та?тайшалар бар.
- Б.з.б. 2-мы?жылды?тарда нег?зг? хал?ы к?шпел? ж?не жартылай к?шпел? аморей (Амориттер) тайпалары болды. Кей?ннен Сирия гиксостар тайпалы? ода?ы ??рамына енд?.
- Б.з.б. 8–6 ?асырларда Сирия Ассирия, Вавилон патшалы?ы, Ахемен ?улет?не ба?ынды. Б.з.б. 338 жылы Александр Македонский мемлекет?не, ол ыдыра?ан со? Селевки ?улет?не ?арады.
- Б.з.б. 64 жылы Сирия Римге ?осылып, оны? аса ма?ызды ж?не не??рлым бай провинцияларыны? б?р?не айналды.
- 4 ?асырды?ды? ая?ынан Сирия Византия ??рамында болды.
Б.з.д. XXIII ?асырда империяны Аккад жаулап алды. Астанасын жермен жексен етт?. Кей?н Сирия жер?не ханаан тайпалары к?р?п келд?.[7] Ханаан тайпалары жайлап ал?ан со? Б.з.д. 64 жылы Сирия жер? Рим империясы ?ол астында болды. Б.з.д. XVI ?асыр мен XVI ?асыр аралы?ында Сирияны? о?т?ст?г?нде басында Египет пер?ауынынна ба?ынышты бол?ан Дамас ?аласы бол?ан.
Пальмира
[??деу?| ?айнарын ??деу]Пальми?ра (гр. Παλμ?ρα, арамейше к?ш?рме, калька ивр. ??????????, Тадмор, ?пальма ?аласы?) — б?рын?ы г?лден?п т?р?ан ?ала, б?г?ндер? ежелг? римд?к со??ы д?у?р?н?? с?улет?н?? ма??аз ??рылыстарыны? ?алды?тарымен аты шы??ан Сирияда?ы кедей елд? мекен. Б?л жер 34°33′33″ с. е. 38°16′25″ ш. б. / 34.55917° с. е. 38.27361° ш. б. (G) (O) (Я)(Ферро аралынан), ш?лд?? б?р ш?ратты жер?нде, Дамаск пен Евфрат арасында, б?р?нш?с?нен 240 км солт?ст?к-шы?ыс?а ?арай, ал ек?нш?с?нен 140 км ?ашы?ты?та.
Араб халифаты, Османлы империясы т?сында
[??деу?| ?айнарын ??деу]- 633 жылдан бастап Араб халифатыны? ??рамына ен?п, 661–750. Дамаск астана рет?нде ислам д?н? орталы?тарыны? б?р?не айналды. Сирия хал?ы арабтандырылып, м?сылман д?н?не к?шт?.
- 750–878 жылдары Аббас ?улет?, кей?ннен бас?а да ?улеттер бил?к ж?рг?зд?. 13 ?асырды? 2-жартысынан Сирия египет м?мл?ктер?н?? бил?г?нде болып, 1516–1918 жылдары Османлы империясыны? ??рамына к?рд?.
- 1918–1920 жылдары Сирияны а?ылшындар басып алды.[8]
Француз мандаты
[??деу?| ?айнарын ??деу]1920–1943 жылдары француз мандатына ?арады.
Б?р?нш? д?ниеж?з?л?к со?ысан кей?н Османлы империясы ыдырады. 1920 жылы орталы?ы Дамаск болып Сирия Араб Патшалы?ы ??рылды. ?ашимиттер тайпасынан шы??ан Файсал патша болып сайланды. Файсал кей?н Ирак патшасы болды. Сирия т?уелс?зд?г? ?за??а созылмады. Б?рнеше айдан со? француз ?скер? Сирия?а к?р?п келд?. Француз ?скер? Сирия ?скер?н 23 ш?лде к?н? Мейсалун асуында же?д?. 1922 жылы б?рын?ы Т?ркия доминионы ?лыбритания мен Франция арасында б?л?нд?.[9] ?лыбритания Иордания мен Палестина жер?не иел?к етт?. Ал ?аз?рг? Сирия территориясы, Ливан Францияны? иел?г?не ?тт?.
1930 жылы Франция мандатын ??птайтын, прзедиент сайлайтын, б?рпалаталы жа?а конституция ?абылданды.
1936 жылы Сирия мен Франция арасында Сирияны? т?уелс?зд?г?н ?арастыратын кел?с?мшарт?а ?ол ?ойылды. Дегенмен Франция 1939 жылы Франция оны ратификациялаудан бас тартты. 1940 жылы Францияны нем?с ?скерлер?н?? оккупациялауына байланысты Сирия мемелкет?н?? басшылы?ы генерал Денцт?? ?олына ?тт?.
1941 жыл?ы 27 ?ырк?йекте Франция Сирия?а т?уелс?зд?г?н берд?. Француз ?скер? Ек?нш? Д?ниеж?з?л?к Со?ыс б?ткенше Сирия жер?нде ?алды. 1945 жыл?ы 26 ?а?тарда Сирия Германия мен Жапония?а ?арсы со?ыс аш?анын жариялады. 1946 жылы француз ?скерлер? Сириядан шы?арылды.[9]
Жа?а тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]- 1943 жыл?ы желто?санда Сирия т?уелс?зд?г?н алды.
- 1945 жыл?ы наурызда Сирия Араб елдер?н?? лигасын ??ру?а атсалысып, 1948–1949 жылдары араб-израиль со?ысына ?атысты. Египетке ?арсы а?ылшын-француз-израиль бас?ыншылы?ы кез?нде (1956) Египетт? ?олдады.
- 1958–1961 жылдары Сирия Мысырмен б?р?г?п, Б?р?ккен Араб Республикасын (БАР) ??рды.
- 1961 жылы БАР ??рамынан шы?ып, Сирия Араб Республикасы болып жарияланды.
- 1967 жыл?ы маусымда Израильд?? шабуылына ?шырап, елд?? б?р б?л?г? — Голан жотасынан айырылды. ?алыптас?ан ?иын жа?дай?а байланысты генерал Хафиз ?л-Асад баста?ан ?скерилер ?к?мет басына келд?.
- 1973 жылы ел конституциясы ?абылданды. 1973 жылы ?азанда Сирия Израильге ?арсы со?ыс ?имылына ?атысып, 1974 жылы Голан шы?дарын ?айтарып алды.
- 1976–2005 жылдары Сирияны? б?т?мгерш?л?к к?штер? Ливан?а к?рг?з?лд?.
- 1980–1988 жылдары Иран-Ирак со?ысында Иранды ?олдады.
- 1980–1990 жылдары Таяу Шы?ыста?ы араб мемлекеттер?мен досты? ?арым-?атынас орнатты.
- 2005 жыл?ы к?ктемде Ливанда?ы б?т?мгерш?л?к к?штер?н кер? ?айтарып алды.
Сирия басшылары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Осман империясы т?сында
[??деу?| ?айнарын ??деу]Сирия Египетт?? ?оластынан 1517 жылы босады. 1517 жылы Осман с?лтаны I Селим Сирияны басып алды. Осман империясы т?сында Сирия 14 провинция-мухафаза?а б?л?нде. ?р мухафазаны губернатор-мухафиз бас?арды. Мухафиздар т?келей Ыстамб?л?а ба?ынды. XVIII ?асырда Сирия жер?не Наполеонны? ?скерлер? келд?. 1833 жылы египетт?к М?хаммед ?ли Сирияны ба?ындыр?анымен, 1840 жылы Т?ркия?а ?айта берд?.
1918–1920 жылдар аралы?ында?ы басшылар
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ?ли Риза Паша ?р-Рикаби: 29 ?ырк?йек – 5 ?азан 1918
- I Файсал: 5 ?азан 1918 – 8 наурыз 1920
Сирия патшасы, 1920
[??деу?| ?айнарын ??деу]- I Файсал: 8 наурыз – 28 ш?лде 1920
Француз мандаты кезе??, 1922—1936
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Субхи Бей Баракат ?л-Халиди: 28 маусым 1922 – 21 желто?сан 1925
- Франсуа Пьер-Алип: 9 а?пан – 28 с?у?р 1926
- Дамади Шахрияри Ахмад Нами Бей: 28 с?у?р 1926 – 15 а?пан 1928
- Т?ж эд-Дин ?л-Хасани: 15 а?пан 1928 – 19 ?араша 1931
- М?хаммед ?ли-Бей ?л-Абид: 11 маусым 1932 – 21 желто?сан 1936
Сирия президенттер?, 1936 – ?аз?рг? к?н
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Хашим ?л-Атасси: 21 желто?сан 1936 – 7 ш?лде 1939
- Бахиджаддин ?л-Хатиб: 10 ш?лде 1939 – 16 ?ырк?йек 1941
- Халед Бей ?л-Азем: 4 с?у?р – 16 ?ырк?йек 1941
- Т?ж эд-Дин ?л-Хасани: 16 ?ырк?йек 1941 – 17 ?а?тар 1943
- Джамиль ?л-Ульши: 17 ?а?тар – 25 наурыз 1943
- Ата Бей ?л-Айюби: 25 наурыз – 17 тамыз 1943
- Шукри ?л-Куатли: 17 тамыз 1943 – 30 наурыз 1949
- Хусни ?з-Займ: 30 наурыз – 14 тамыз 1949
- Фаузи Селу: 3 желто?сан 1951 – 11 ш?лде 1953
- Адиб аш-Шишакли: 11 ш?лде 1953 – 25 а?пан 1954
- Шукри ?л-Куатли: 6 ?ырк?йек 1955 – 22 а?пан 1958
- Гамаль ?бд?лнасыр: 22 а?пан 1958 – 29 а?пан 1961 (БАР ??рамында)
- Назым ?л-Кудси: 14 желто?сан 1961 – 8 наурыз 1963
- Луаи ?л-Атасси: 9 наурыз – 27 ш?лде 1963
- ?мин ?л-Хафез: 27 маусым 1963 – 23 а?пан 1966
- Н?реддин ?л-Атасси: 25 а?пан 1966 – 18 ?араша 1970
- Хафиз ?л-Асад: 22 а?пан 1971 – 10 маусым 2000
- ?бд?л Халим Хаддам: 10 маусым – 17 ш?лде 2000
- Башар ?л-Асад: 17 ш?лде 2000 – 8 желто?сан 2024
- Лауазымы бос: 8 желто?сан 2024 – 29 ?а?тар 2025
- Ахмед ?л-Шараа: 29 ?а?тар 2025 жылдан бастап
Хал?ы
[??деу?| ?айнарын ??деу]| Сирия хал?ыны? сана?ы[10] | |||
|---|---|---|---|
| Жыл | Миллион | ||
| 1971 | 6.6 | ||
| 1990 | 12.7 | ||
| 2009 | 21.1 | ||
| Нег?з: OECD/World Bank | |||
| ?ала | Хал?ы |
|---|---|
| Б.д. дей?н 10 000 | 200 000 |
| Б.д. дей?н1000 | 2 000 000 |
| 1 | 2 000 000 |
| 200 | 1 000 000 |
| 500 | 3 000 000 |
| 1000 | 3 000 000 |
| 1200 | 5 000 000 |
| 1500 | 1 500 000 |
| 1800 | 1 000 000 |
| 1900 | 1 000 000 |
| 2000 | 16 071 000 |
| 2010 | 22 838 000 |
Этникалы? ??рамы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Хал?ы 16 млн. 729 мы? (2001). Нег?з?нен сириялы? арабтар, олардан бас?а к?рдтер, армяндар, т?р?кмендер, шеркестер, сы?андар т?рады. Сириялы?тар, сириялы? арабтар — ?лт, Сирияны? нег?зг? хал?ы. Саны 6,4 млн. жуы?. Сондай-а? 200 мы?нан астам Сириялы?тар бас?а елдерде (нег?з?нен О?т?ст?к Америкада) т?рады. Сириялы?тарды? аз ?ана б?л?г?нде ру-тайпалы? ??рылыс са?тал?ан (не??рлым ?р? тайпалар — федаан, хадедийин, мавали, бени халед, умур). Нег?зг? к?с?б? — ег?нш?л?к, жартылай к?шпел? мал шаруашылы?ы
Астанасы мен ?р? ?алалары
[??деу?| ?айнарын ??деу]| Сирия ?алалары | ||||||
| Аталуы | Хал?ы | Мухафаза | ||||
| ?аза?ша | Арабша | Сана? 1981 | Сана? 2006 | |||
| 1. | Халеб (Алеппо) | ??? | 985.413 | 1.626.218 | Халеб (Алеппо) | |
| 2. | Дамаск | ???? | 1.112.214 | 1.580.909 | Дамаск | |
| 3. | Хомс | ??? | 346.871 | 798.781 | Хомс | |
| 4. | Хама | ???? | 177.208 | 477.812 | Хама | |
| 5. | Латакия | ???????? | 196.791 | 347.026 | Латакия | |
| 6. | Дейр-эз-Зор | ??? ????? | 92.091 | 252.588 | Дейр-эз-Зор | |
| 7. | Ракка | ????? | 87.138 | 182.394 | Ракка | |
| 8. | ?л-Баб | ????? | 30.008 | 137.565 | Халеб (Алеппо) | |
| 9. | Идлиб | ???? | 51.682 | 135.619 | Идлиб | |
| 10. | Дума | ???? | 51.337 | 114.761 | Риф Дамаск | |
.jpg)
Астанасы Дамаск ?аласы. Дамаск, Шам — Сирияны? астанасы (1943 жылдан), ежелг? м?дениет орталы?ы. Дамаск туралы ал?аш?ы жазба деректер б.з.б. 16 ?асырлардан бастап кездесед?. ?ала Дамаск патшалы?ыны? орталы?ы (б.з.б. XI ?асыр – б.з.б. 732 жылы), кей?ннен Ассирия, Жа?а Вавилон, Ахемен ?улет?, А. Македонский, Селевеки ?улет?, Рим, Византия мемлекеттетер?н?? ??рамында болды. 635 жылы ?аланы арабтар жаулап ал?ан со?, халифатты? астанасына (671–770) айналды. Аббас ?улет? т?сында астана Ба?дат ?аласына к?шкен со? да, Дамаск д?ни, ?ылыми-м?дени орталы? рет?ндег? м?ртебес?н жо?алт?ан жо?. IX–XIII ?асырлар аралы?ында кала ор т?рл? м?сылман мемлекеттер?н??, 1260–1516 жылдары м?мл?ктерд??, 1401 жылы ?м?р Тем?р иел?г?нде болды. 1516–1518 жылдары Осман с?лтанды?ыны? ??рамында, 1920–1943 жылдары Францияны? мандатты территориясы. Сирияны? астанасы. Дамаскдег? ?Баб ?с-са?ир? (К?шкене ?а?па) бей?т?нде ??лама ?алым ?бу Насыр ?л-Фараби жерленген.[11] Дамаск — ?аз?рг? д?ние ж?з? астаналарыны? ?ш?ндег? е? ежелг?с?. Оны? арабша атауы Димаш? немесе ?ш-Шам. Димашк с?з?н?? шы?у т?рк?н? ж?н?нде к?птеген пайымдаулар бар. Дамаск ж?н?ндег? е? ал?аш?ы еске алулар Египет пер?ауындарыны? XVIII ?улет?н?? ??жаттары мен аккад та?ташаларында кездесед?. Онда кала Димаску немесе Димашка деп атал?ан.
Арамей жазуында Дамаск Дурмешек ж?не Думмешек деп атал?ан. Дамаск еск? ?сиетт?? б?р?нш? к?табында ма?ызды ?ол?нер ж?не м?дени орталы? рет?нде еске алынады. Кей?н?рек Дамаск аталып кеткен ?оныс Солт?ст?к Арабия ш?лдер?нен жайылымдар басып алу?а шы??ан к?шпел? арамей тайпаларыны? кез?нде жо?ары г?лдену д?режес?не жетт?. Дамаск, Сури, я?ни Сирия ел?ндег? арамейлерд?? е? ?р? орталы?тарыны? б?р?не айналды.
Дамаск орасан тарихи ж?не м?дени ??ндылы??а ие, ?йткен? м?нда ежелг? ж?не орта?асырлы? архитектураны? ескертк?штер? са?тал?ан. Кейб?р орамдар Селевк?лер д?у?р?нде (б.з.д. 312–364 жылдары) салын?ан, к?шелер? т?к б?рышты жоспарлан?ан болып келед?. Римд?ктер жаулап ал?ан кезе?нен ?ала ?амалдарыны?, ?а?паларды? орны, монументт? ар?аны? ??ла?ан ?алды?тары мен коринфт?к ба?аналары бар Дамаск Юпитер?н?? ?асиетт? ?ибадатханасыны? ?алды?тары са?тал?ан.[12]
Т?л?
[??деу?| ?айнарын ??деу]
Сирия араб т?л?н?? сириялы? диалект?с?нде с?йлейд?. Ресми т?л? — араб т?л?. Елд?? солт?ст?г?нде к?рд т?л? ?олданылады. Сонымен б?рге Армян т?л?, Адыг (черкес) т?л? ж?не Т?р?кмен т?л? де ?олданыста бар. Б?ршама аудандарда ежелг? Арамей т?л?н?? диалект?лер? ?олданылады. Шет т?лдер?н?? ?атарында — Орыс т?л?, Француз т?л? ж?не А?ылшын т?л? ?олданылады.
Д?н?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Т?р?ындарыны? 90%-ы м?сылмандар, ?ал?андары христиандар (православтар, католиктер, марониттер, т.б.). М?сылмандарды? 87 % — сунниттер, ?ал?ан 13 % — ?л?уилер ж?не исмаилиттер, сонымен б?рге шииттер де бар. Олар 2003 жыл?ы Ирак со?ысынан кей?н к?бейд?. Христиандарды? жартысы сириялы? православтар, 18 % — католиктер (Сирия католик ш?ркеу? ж?не Мелькит католик ш?ркеу?). Сондай-а? Армян апостол ш?ркеу? ж?не Орыс православ ш?ркеу? бар.
?к?мш?л?к б?л?ну?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Сирия 14 мухафаза?а б?л?нед?, мухафазаны министрлер кабинет? бек?ткен со? ??М та?айындайды. ?р мухафазада жерг?л?кт? парламент бар. Кунейтра мухафазасын 1973 жылы Израиль басып ал?ан, б?ршама б?л?г? Б?р?ккен ?лттар ?йымы иел?г?нде.
| Н?м?р? картада |
?аза?ша атауы |
Арабша айтылуы |
Хал?ы | ?ала |
|---|---|---|---|---|
| 1. | Дамаск | ???? | 4,500,000 | Дамаск |
| 2. | Риф Дамаск | ??? ???? | 2,235,000 | Дамаск |
| 13. | Д?йр-?з-Зор | ??? ????? | 1,040,000 | Д?йр-?з-Зор |
| 4. | Д?р?а | ???? | 858,000 | Д?р?а |
| 10. | Идлиб | ???? | 1,288,000 | Идлиб |
| 8. | Латакия | ???????? | 891,000 | Латакия |
| 12. | Ракка | ????? | 811,000 | Ракка |
| 7. | Тартус | ????? | 720,000 | Тартус |
| 11. | Халаб мухафаза (Алеппо) | ??? | 4,120,000 | Халаб (Алеппо) |
| 9. | Хама | ???? | 1,416,000 | Хама |
| 14. | Хасеке | ?????? | 1,225,926 | Хасеке |
| 6. | Хумс | ??? | 1,561,000 | Хумс |
| 3. | ?л-Кунейтра | ???????? | 69,000 | ?л-Кунейтра |
| 5. | ?л-Суу?йда | ???????? | 304,000 | ?л-Суу?йда |
М?дениет?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Б?л?м саласы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Сирия университеттер?
| ретт?к саны | ?аза?ша | Арабша | А?ылшын т?л?нде |
|---|---|---|---|
| 1 | Дамаск университет? | ????? ???? | Damascus University |
| 2 | Алеппо университет? | ????? ??? | University of Aleppo |
| 3 | ?л-Ба?с университет? | ????? ????? | Al-Baath University |
| 4 | Тишрин университет? | ????? ????? | Tishreen University |
| 5 | Евфрат университет? | ????? ?????? | |
| 6 | Сирия ?ашы?тан о?ыту университет? | ??????? ?????????? ??????? | Syrian Virtual University |
Мерекелер?
[??деу?| ?айнарын ??деу]| Уа?ыты | Аталуы | Арабша аталуы | Ескерту |
|---|---|---|---|
| Уа?ыт ауысып отырады | ??рбан айт | ??? ?????? ??????? | ??рбан айт |
| Уа?ыт ауысып отырады | Ораза айт | ??? ????? | Ораза айт |
| Уа?ыт ауысып отырады | М?ул?т | ?????? ?????? | М?хаммед пай?амбарды? ту?ан к?н? |
| 1 ?а?тар | Жа?а жыл | ??? ??? ????? ????????? | |
| 8 наурыз | 8 наурыз Революциясы | ???? ?????? ?? ???? | Баасты? мемлекет басына келу? |
| 21 наурыз | Аналар к?н? | ??? ???? | |
| 17 с?у?р | Т?уелс?зд?к к?н? | ??? ?????? | Со??ы француз ?скерлер?н?? эвакуациялан?ан к?н? |
| Айырмашылы?ы бар | Григориан Пасхасы | ??? ????? (????) | |
| Айырмашылы?ы бар | Викториан Пасхасы | ??? ????? (????) | |
| 1 мамыр | Е?бекш?лер к?н? | ??? ?????? | |
| 6 мамыр | Ша?идтер к?н? | ??? ??????? | Сирия ?лтшылдарыны? ?аза бол?ан к?н? |
| 6 ?азан | ?азан азатты? к?н? | ???? ??? ????? ????????? | |
| 25 желто?сан | Рождество | ??? ??????? ?????? |
Экономикасы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Сирия аграрлы-индустриалды ел. Экономиканы? басты саласы — ауыл шаруашылы?ы. Д?нд? да?ылдардан бидай, арпа, с?лы, ж?гер?, т.б. ег?лед?. Ма?та, ?ант ?ызылшасы, темек?, жем?с-жидек, ж?з?м ?с?ру, балы? ш., же??л ?нерк?с?б? дамы?ан. Болат прокаттау, м?най айыру, трактор ??растыру, т.б. ?нерк?с?п салалары ж?мыс ?стейд?. Сырт?а м?най ж?не м?най ?н?мдер?н, ма?та, то?ыма б?йымдарын, ауыл шаруашылы? ?н?мдер?н шы?арады. Импортыны? нег?з?н м?шина ж?не жабды?тар, азы?-т?л?к, ?ара металдар, а?аш ??райды. ?лтты? табысты? жан басына ша??анда?ы м?лш. шамамен 1024 А?Ш долларына те?. Нег?зг? сауда сер?ктестер?: Испания, Франция, ?лыбритания, Германия.
Сирия газеттер?
[??деу?| ?айнарын ??деу]| Аталуы | Арабша жазылуы | Латынша жазылуы |
|---|---|---|
| ?л-С?ур? ?л-Сурия | ?????? ??????? | |
| Жарида ?асиуна ?л-Сурия | ????? ?????? ??????? | |
| Жаридату ?л-Нур ?л-Сурия | ????? ????? ??????? | |
| Жаридату ?л-На?да ?л-Сурия | ????? ?????? ??????? | |
| Жаридату Сурия ?л-Хурра | ????? ????? ????? | |
| Жаридату Тишрин | ????? ????? | |
| Жарида Банйас ?л-Сурия | ????? ?????? ??????? |
Транспорты
[??деу?| ?айнарын ??деу]
Автомобиль жолдары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Сирия тасжолдарыны? жалпы ?зынды?ы 36 377 км. Оларды? ?ш?нде:
- ?атты ?аптамамен — 26 299 км
- ?атты ?аптамасыз — 10 078 км
Тем?р жолдары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Тем?р жолдарыны? жалпы ?зынды?ы — 2 750 км. Сирияда тем?р жолды? ек? т?р? бар. 2423 км тем?р жол стандартты к?лия 1435 мм, 327 км — 1050 мм. 1050 мм жол Осман империясы т?сында XX ?асырда салынып Дамаскпен Мединн?? арасын жал?астыр?ан. ?аз?рг? к?н? б?л тем?р жол ?олданылмайды.
?уе жолдары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Аэропорттарыны? саны — 104 (1999), оны? ?ш?нде бетонды ?аптамамен — 24. 3-? халы?аралы? статус?а ие. Мемлекетт?к авиакомпаниясы — Syrianair. Сирия араб ?уежолдары (араб.: ????? ??????? ??????? ???????; а?ылш. — Syrian Arab Airlines / Syrianair) — сириялы? авиакомпания, Дамаск?де орналас?ан.
?уе флоты
[??деу?| ?айнарын ??деу]| ?ша? | Саны | Орын саны | Ескерту |
|---|---|---|---|
| Аэробус A320-200 | 6 | 150 | |
| Боинг 727-200 | 6 | 189 | |
| Боинг 747SP | 5 | 416 | |
| Антонов Ан-24/26 | 8 | 52 | |
| Ильюшин Ил-76 | 4 | — | |
| Туполев Ту-134 | 1 | 96 | |
| Яковлев Як-40 | 6 | 32 | |
| Ильюшин Ил-96 | 300—435 | +3 тпасырыста | |
| Туполев Ту-204 | 4 | 210 | тапсырыс бер?лген |
??быр транспорты
[??деу?| ?айнарын ??деу]Жалпы ??быр магистрал?н?? ?зынды?ы 1304 км, оны? ?ш?нде 515 — м?най ??бырлары.
Те??з транспорты
[??деу?| ?айнарын ??деу]Нег?зг? порттары Жерорта те??з?нде: Тартус, Латакия, Банияс. Тартуста Ресей базасы орналас?ан ВМФ Ресей.[13]
?аза?стан мен Сирия ?арым ?атынасы
[??деу?| ?айнарын ??деу]?аза?стан Республикасы мен Сирия Араб Республикасы арасында?ы дипломатиялы? ?арым-?атынастар 1992 жыл?ы 28 наурызда орнатылды. ?аза?стан мен Сирия арасында?ы ?зара ?атынастар?а ?аз?рг? уа?ытта ел?м?зд?? Египеттег? Елш?л?г? жетекш?л?к етед?. 2007 жыл?ы с?у?р айынан бастап Дамаск ?аласында ?аза?станны? Консулды?ы ж?мыс ?стейд?.
2007 жылы ?арашада ?Р Президент? Н.Назарбаевты? Дамаск?ге жаса?ан б?р?нш? ресми сапары ек? ел арасында?ы барлы? салаларда?ы ынтыма?тасты?ты жандандыру?а елеул? серп?н берд?. Сапар ?ортындысы бойынша ?Р Сырт?ы ?стер министрл?г? мен САР Сырт?ы ?стер министрл?г? арасында?ы Саяси консультациялар ж?н?ндег? декларация?а, ?Р ?к?мет? мен САР ?к?мет? арасында?ы Б?л?м ж?не ?ылым саласында?ы ынтыма?тасты? ж?н?ндег? кел?с?мге, ?Р Ауыл шаруашылы?ы министрл?г? мен САР Ауыл шаруашылы?ы министрл?г? арасында?ы ?зара т?с?н?ст?к, сондай-а? Астана мен Дамаск арасында?ы ?р?птест?к ?арым-?атынастар орнату меморандумдарына ?ол ?ойылды. Сапар ше?бер?нде ?аза?стан-Сирия ?скерл?к ке?ес?н?? б?р?нш? отырысы ?тк?з?лд?.
?аза?стан?а САР б?рын?ы Сырт?ы ?стер министр? Фару? Шарааны? (1992 жылы, наурыз), САР Экономика ж?не сауда министр? А.Лютфид?? (2005 жылы, тамыз), Сирияны? ?аз?рг? Сырт?ы ?стер министр? Уалид ?л-Муаллимны? (2007 жылы, ?ырк?йек) сапарлары болды. ?ткен жылдар ?ш?нде Сирияда ?Р Парламент? М?ж?л?с?н?? Т?ра?асы Ж.Т?я?бай (2004 жылы, маусым), ?Р М?дениет, а?парат ж?не ?о?амды? кел?с?м министр? М.??л-М?хаммед (2003 жылы, мамыр), ?Р М?дениет ж?не а?парат министр? Е.Ерт?сбаев (2006 жылы, маусым), ?Р Индустрия ж?не сауда министр? ?.Оразба?ов (2007 жылы, ш?лде) болып ?айтты. Ек? елд?? м?дени салада?ы ?зара ?с-?имылында Дамаск?де жерленген ?аза? хал?ыны? к?рнект? ?лдары – ?алым, ойшыл ?бу Наср ?л-Фараби мен Египет пен Сирияны? Х??? ?асырда?ы билеуш?с? С?лтан Аз-Захир Бейбарысты? тарихи м?раларына ?атысты та?ырып ерекше орын алады.
2007 жылы ?азанда ?Р ?к?мет? мен САР ?к?мет? арасында?ы Дамаск ?аласында ?л-Фарабид?? тарихи-м?дени орталы?ыны? ж?не кесенес?н?? ??рылысын салу, С?лтан Аз-Захир Бейбарыс кесенес?н ?алпына келт?рудег? ынтыма?тасты? туралы кел?с?мге ?ол ?ойылды. Кел?с?мге с?йкес, ?Р ?к?мет? ?л-Фарабид?? тарихи-м?дени орталы?ыны? ж?не кесенес?н?? ??рылысын салу?а 29,6 млн. те?ге ж?не С?лтан Аз-Захир Бейбарыс кесенес?н ?алпына келт?ру ??рылысына 54,2 млн. те?ге ?аражат б?лд?. Ек? ел арасында?ы тауар айналымы 2008 жылы 33 млн. 308,2 мы? А?Ш долларды ??рады (нег?з?нен экспорт). 2009 жылы ?а?тар мен мамыр айлары аралы?ында?ы ек?жа?ты сауда м?лшер? 5,435 млн. А?Ш долларына жетт?.[14]
2009 жылы 13 с?у?рде Дамаск ?аласында ?Р-ны? Египеттег? Елш?с? Бахтияр Тасымов Сирия Сырт?ы ?стер министр? Уалид ?л-Муаллимге ?аза?станны? Сирия Араб Республикасында?ы Т?тенше ж?не ?к?летт? Елш?с? ?ызмет?н ?оса ат?ару ж?н?нде Сен?м грамоталарын тапсырды.[15]
?аза?стан мен Сирия арасында?ы сауда-экономикалы? ынтыма?тасты?
[??деу?| ?айнарын ??деу]?аза?станды? компаниялар Сирия нары?ына ?лкен ?ызы?ушылы? б?лд?руде. Сол себепт? ек? ?к?мет жа?а сауда-экономикалы? кел?с?мге ?ол ?оюы ти?с. Ал 1992 жылы ?ол ?ойыл?ан кел?с?м б?рын?ы ма?ызынан айрылды.
?з кезег?нде Сирия Араб республикасыны? экономика ж?не сауда министр? Амер Лютфи ?аза?стан жа?ына то?ыма ж?не азы?-т?л?к ?нерк?с?б? саласында б?рлескен к?с?порындар ??руды ?сынды.
??аза?стан ?ш?н Сирия арабия нары?ына алтын к?п?р бола алады. Б?з бас?а да 17 араб мемлекет?мен б?рге арнаулы экономикалы? айма??а жатамыз. Б?л елдер ?ш?н салы? же??лд?ктер?н?? ж?йес? ж?мыс ?стейд?. Б?зд?? ел ар?ылы ?аза?стан ?з ?н?мдер?н осы елдерге шы?ара алады?, - дед? А.Лютфи.[16]
Та?ы ?ара?ыз
[??деу?| ?айнарын ??деу]Ескертпелер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ↑ Б?рнеше дерекк?з:
- [5]
- Alsharif, Asma. Organization of Islamic Cooperation suspends Syria, Reuters (16 тамыз 2012). М?ра?ат к?ш?рмес? 22 ?ырк?йект?? 2022 Wayback Machine м?ра?атында
- Islamic bloc suspends Syria membership over crisis (а?ыл.), Нем?с тол?ыны (16 August 2012). М?ра?ат к?ш?рмес? 27 маусымны? 2018 Wayback Machine м?ра?атында
- Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria (а?ыл.), Ahram Online (16 August 2012). М?ра?ат к?ш?рмес? 1 ш?лден?? 2018 Wayback Machine м?ра?атында
- OIC Suspends Syria Over Crackdown (а?ыл.), Азатты? радиосы (16 August 2012). М?ра?ат к?ш?рмес? 8 а?панны? 2023 Wayback Machine м?ра?атында
?дебиет
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Политическая история государств Азии и Африки, М., 1996; Андреев А.Р.,
- Сирия: история, народ, культура, К.—М., 2003; Шумов С.А., Страны мира, М., 2004;
- Только факты, Гонконг, 2004; Васильев Л. С., История Востока, М., 2005.[17]
Дерекк?здер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ↑ Syrian ministry of foreign affairs.
- ↑ a b c d Syria. International Monetary Fund. Тексер?лд?, 22 с?у?р 2012.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2017). Тексер?лд?, 15 желто?сан 2015.
- ↑ Syrian Prime (ар.). Сирия ?тпел? ?к?мет?н?? ресми сайты. Тексер?лд?, 14 желто?сан 2024.
- ↑ Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet, CNN (14 тамыз 2012). Тексер?лд? 14 тамызды? 2012. М?ра?ат к?ш?рмес? 15 тамызды? 2012 Wayback Machine м?ра?атында
- ↑ Оппозиция Дамаск?н? басып алды. Башар Асад елден ?ашты. Сирияда не болып жатыр? (?аз.). Азатты? радиосы (8 желто?сан 2024). Тексер?лд?, 9 желто?сан 2024.
- ↑ Сирия тарихы
- ↑ Сирия-Араб уикипедиясы
- ↑ a b Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq (1932). Тексер?лд?, 9 ш?лде 2013.
- ↑ CO2 Emissions from Fuel Combustion М?ра?аттал?ан 21 ?азанны? 2011 жылы. Population 1971–2008 IEA (pdf М?ра?аттал?ан 6 ?а?тарды? 2012 жылы. pages 83–85
- ↑ Отырар. Энциклопедия. – Алматы. ?Арыс? баспасы, 2005 ISBN 2025-08-082-2
- ↑ ?. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Т?с?пбекова ?аз?рг? д?ние географиясы: Хрестоматия. Жалпы б?л?м берет?н мектепт?? ?о?амды?-гуманитарлы? ба?ытында?ы 11-сыныбына арнал?ан о?у ??ралы — Алматы: Мектеп баспасы, 2007. — ISBN 2025-08-086-5.
- ↑ Ресей выходит в Средиземноморье
- ↑ ?аза? Сирия ?арым ?атынасы(?олжетпейт?н с?лтеме)
- ↑ Бахтияр Тасымов Уалид ?л-Муаллимге Сен?м грамоталарын тапсырды(?олжетпейт?н с?лтеме)
- ↑ ?аза?стан мен Сирия сауда-экономикалы? ынтыма?тасты? М?ра?аттал?ан 10 маусымны? 2013 жылы.
- ↑ ?аза? энциклопедиясы, 7 том.
Сырт?ы с?лтемелер
[??деу?| ?айнарын ??деу] |
Орта??орда б??ан ?атысты медиа санаты бар: Syria |
- eDamascus – Official website for Damascus
- Explore Ancient City of Damascus with Google Earth М?ра?аттал?ан 7 ?а?тарды? 2012 жылы. on Global Heritage Network
- Philip K. Hitt, The Imperial Capital, 1973, Saudi Aramco World М?ра?аттал?ан 18 тамызды? 2012 жылы.
- Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Damascus М?ра?аттал?ан 8 желто?санны? 2011 жылы. Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C.
